Τετάρτη 4 Μαΐου 2022 στις 7:00' μ.μ. - Η παρακολούθηση του σεμιναρίου μπορεί να είναι είτε ζωντανή στο Στέκι της Δράσης (Πάρνηθος 21, Βριλήσσια), είτε διαδικτυακή μέσω της πλατφόρμας zoom

     Στην 25η συνάντηση του σεμιναρίου «Σινεμά και Ιστορία» που οργανώνει το Cine Δράση αρχίζουμε συζήτηση για την Αραβική Άνοιξη, παρακολουθώντας και σχολιάζοντας τις ταινίες «Η Κλούβα» (2016) του Μοχάμεντ Ντιάμπ και «Κάιρο Εμπιστευτικό» (2017) του Ταρίκ Σαλέχ.

     Η Κλούβα /Clash / Eshtebak

Αίγυπτος, Πολιτική, Δραματική, 2016. Διάρκεια: 93’. Σενάριο: Μοχάμεντ και Καλέντ Ντιάμπ. Σκηνοθεσία: Μοχάμεντ Ντιάμπ. Πρωταγωνιστούν: Νέλι Καρίμ, Χάνι Αντέλ, Ταρίκ Αμπντέλ Αζίζ.

     Το 2011 η Αιγυπτιακή Επανάσταση βάζει τέλος σε μια προεδρία 30 χρόνων. Το 2012 ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος είναι μέλος μιας ισλαμικής παράταξης, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Το 2013 εκατομμύρια πολίτες εξεγείρονται ενάντια στον νέο πρόεδρο, στις μεγαλύτερες διαδηλώσεις στην αιγυπτιακή ιστορία και 3 μέρες αργότερα, ο στρατός τον καθαιρεί. Μέσα στις επόμενες μέρες, η Μουσουλμανική Αδελφότητα και οι υποστηρικτές του στρατού συγκρούονται σε ολόκληρη την Αίγυπτο. Με τις παραπάνω παρατηρήσεις ως εισαγωγή το φιλμ του Μοχάμεντ Ντιάμπ επιχειρεί να συνοψίσει και να εξοικειώσει τον θεατή με τις σαρωτικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό της Αιγύπτου τα τελευταία χρόνια, καμία από τις οποίες δεν κατάφερε να επιφέρει έστω και στο ελάχιστο την πολυπόθητη ισορροπία ανάμεσα στα αντίπαλα στρατόπεδα και στους εξοργισμένους πολίτες.

      Κάιρο, καλοκαίρι του 2013 –δύο χρόνια μετά την Αιγυπτιακή Επανάσταση. Τις μέρες που ακολούθησαν την ανατροπή του προέδρου Μόρσι, μια κλούβα της Αστυνομίας μέσα στην οποία κρατούνται διαδηλωτές με εντελώς διαφορετικές πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, διασχίζει τις βίαιες διαδηλώσεις. Θα μπορέσουν οι κρατούμενοι να ξεπεράσουν τις διαφορές τους προκειμένου να επιβιώσουν; Πέρα από ρεαλιστική απεικόνιση μιας φρικτής κατάστασης η οποία αποτελούσε καθημερινότητα κατά τη διάρκεια των εκρηκτικών διαδηλώσεων και αναταραχών που κατέλαβαν τους δρόμους της Αιγύπτου τις μέρες μετά την ανατροπή του προέδρου Μόρσι, το κλειστοφοβικό σκηνικό του φιλμ αποτελεί ταυτόχρονα μια αλληγορία για την, κατά πολλούς, αιώνια και έμφυτη ροπή της ανθρώπινης φύσης προς τη σύγκρουση και τον αλληλοσπαραγμό. Στην πραγματικότητα η «Κλούβα» θα μπορούσε να μιλά για οποιεσδήποτε ανάλογες έκρυθμες συνθήκες, σε οποιαδήποτε χώρα ή εποχή.

      Αναγκασμένοι να συμβιώσουν για αρκετές αβάσταχτες ώρες σε ένα πνιγηρό, απάνθρωπο περιβάλλον οκτώ τετραγωνικών μέτρων, όπου ακόμα και απλές ανθρώπινες ανάγκες όπως το να αναπνεύσεις ή να πας στην τουαλέτα μετατρέπονται σε άθλο, άνθρωποι διαφορετικών κοινωνικών τάξεων και αντικρουόμενων θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων πρέπει να επιβιώσουν, να ανεχτούν και να συγκρατήσουν τα συναισθήματά τους, την ίδια ώρα που η απουσία της όποιας ιδιωτικότητας κάνει ακόμα πιο δύσκολη, έως ακατόρθωτη τη διατήρηση της ψυχραιμίας. Όμως ο Μοχάμπεντ Ντιάμπ και ο αδελφός και συν-σεναριογράφος του, Καλέντ, εκτός από όσα τους χωρίζουν προσπαθούν να αναδείξουν όλα εκείνα που τους ενώνουν, τις μικρές στιγμές ανθρωπιάς, χιούμορ, σεβασμού και αλληλοκατανόησης, που όσο αντιφατικό κι αν ακούγεται αποτελούν εξίσου έμφυτες ιδιότητες της ανθρώπινης φύσης, όταν οι εγωισμοί και ο παράλογος φανατισμός υποχωρούν, έστω και για λίγο.

      Κάπου ανάμεσα στον αδυσώπητο ρεαλισμό ενός ντοκιμαντέρ και στο αγωνιώδες σασπένς μιας ταινίας τρόμου, ο Ντιάμπ και ο διευθυντής φωτογραφίας του, Αχμέντ Γκαμπρ, κινηματογραφούν δεξιοτεχνικά τόσο τη φρικαλέα χορογραφία του όχλου που διαδηλώνει έξω και που ανά πάσα στιγμή απειλεί να ανατρέψει (κυριολεκτικά) το όχημα-κλουβί και (μεταφορικά) τις λεπτές ισορροπίες και άτυπες εκεχειρίες που πασχίζουν να χτίσουν οι κάτοικοί του, όσο και τον μικρόκοσμο που παλεύει να επιβιώσει στο εσωτερικό του.

Κάιρο Εμπιστευτικό / The Nile Hilton Incident

Σουηδία, Πολιτικό, Νέο-νουάρ, 2017. Διάρκεια: 106. Σενάριο-Σκηνοθεσία: Ταρίκ Σαλέχ. Πρωταγωνιστούν: Φάρες Φάρες, Γκερ Ντουάνι, Σλιμάνε Ντάζι, Μοχάμεντ Γιούρσι, Μαρί Μάλεκ.

      Στις 16 Ιανουαρίου του 2011, λίγο πριν την εξέγερση που ανέτρεψε το καθεστώς Μουμπάρακ, η Σάλβα, νεαρή μετανάστρια από το Σουδάν, γίνεται μάρτυρας μιας στυγερής δολοφονίας στο ξενοδοχείο που εργάζεται. Το θύμα είναι η ανερχόμενη τραγουδίστρια Λαλένα και το ξενοδοχείο το εμβληματικό Nile Hilton στην δυτική πλευρά της πλατείας Ταχρίρ. Αυτό είναι το υπόβαθρο πάνω στο οποίο ο Ταρίκ Σαλέχ οικοδομεί δεξιοτεχνικά ένα δυνατό νεονουάρ με έντονα πολιτικό στίγμα. Κεντρικός ήρωας ο αστυνομικός επιθεωρητής Νορεντίν Μοσταφά που καλείται να εξιχνιάσει το έγκλημα. Έχοντας χάσει τη γυναίκα του αυτός, προβάλλεται ως μοναχικός χαρακτήρας βυθισμένος στον κυνισμό, την αδιαφορία και την διαφθορά. Υπό την εποπτεία του θείου του, ανώτερου αστυνομικού διοικητή, διευθύνει ένα κύκλωμα προστασίας στο κεντρικό Κάιρο και «διευθετεί» υποθέσεις της υπηρεσίας. Σε αυτά τα πλαίσια του ανατίθεται και η υπόθεση Λαλένα. Οι ανώτεροι του επιδιώκουν να καταχωρηθεί το όλο συμβάν ως αυτοκτονία, εκείνος όμως αντιστέκεται θέτοντας σε κίνηση μια αλληλουχία γεγονότων μέσω της οποίας σκιαγραφείται η σήψη και ο αυταρχισμός του αιγυπτιακού καθεστώτος.

      Η μεταστροφή του Νορεντίν είναι σταδιακή και ασυνεχής. Ευρισκόμενος διαρκώς σε μια διελκυστίνδα μεταξύ συμμόρφωσης και απείθειας προς τον καθεστωτικό τρόπο λειτουργίας δείχνει να ακολουθεί τις αμφιταλαντεύσεις της ίδιας της αιγυπτιακής κοινωνίας στο διάστημα μεταξύ της δολοφονίας του Χαλίντ Σαΐντ και της εξέγερσης της 25ης Ιανουαρίου. Στοιχείο το οποίο αναδεικνύει σκηνοθετικά ο Σαλέχ τοποθετώντας την οριστική ρήξη του πρωταγωνιστή με το θείο του εν μέσω του πλήθους που σταδιακά συγκεντρώνεται στην πλατεία Ταχρίρ απαιτώντας την ανατροπή του Μουμπάρακ. Σε ένα ιδιαίτερα εμβριθές σχόλιο για τις κατοπινές εξελίξεις είναι δε το ίδιο το πλήθος που ακουσίως διασώζει στο πρόσωπο του θείου τους μηχανισμούς του βαθέως κράτους.

      Ρεαλισμός, αλληγορίες και συμβολισμοί διαπλέκονται αρμονικά στην ταινία προσδίδοντας βάθος και ένταση στην αφήγηση. Η «υπόθεση Λαλένα» βασίζεται στην ιστορία της Λιβανέζας ντίβας Σουζάν Ταμίμ η οποία δολοφονήθηκε το 2008 κατ’ εντολή του δισεκατομμυριούχου Χισάμ Ταλαάτ Μουσταφά. Όπως και στην ταινία, ο εκτελεστής ήταν μέλος των υπηρεσιών ασφαλείας, ενώ η υπόθεση ταλάνισε τις διωκτικές αρχές έως ότου δοθεί χάρη στον επιχειρηματία κατ’ εντολή του ίδιου του Αιγύπτιου προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Η επιλογή του Nile Hilton ως τόπου διεξαγωγής του εγκλήματος έχει και αυτή τους συμβολισμούς της. Το ξενοδοχείο, σήμερα Ritz-Carlton, άνοιξε τις πύλες του το 1959 και θεωρούνταν υπόδειγμα των διεθνών επιχειρηματικών συμπράξεων που προωθούσε η κυβέρνηση Νάσερ στα πλαίσια της «καθοδηγούμενης καπιταλιστικής οικονομίας». Ήταν η περίοδος που η Αίγυπτος προσπαθούσε να παραμείνει «Αδέσμευτη» και παράλληλα να αναδειχθεί ηγετική δύναμη του αραβικού κόσμου και σημαντικός περιφερειακός πόλος. Πενήντα και πλέον χρόνια αργότερα, το πλήρως ιδιωτικοποιημένο Hilton στέκεται ως σύμβολο της αμερικανικής διείσδυσης και ενός υποτιθέμενου δυτικού εκμοντερνισμού. Θεματοφύλακας του οράματος του Κόνραντ Χίλτον για τη δημιουργία μιας «μικρής Αμερικής» σε κάθε ξένη πρωτεύουσα παρά του σοσιαλίζοντως νασερικού παναραβισμού.

       Η προσοχή του Σαλέχ στη λεπτομέρεια αποτυπώνεται και στην διεισδυτική απεικόνιση της καθημερινής ζωής στο Κάιρο. Η Άμπρα βα Νους, τόπος κατοικίας της Σάλβα, είναι ένα από τα φτωχότερα προάστια της αιγυπτιακής πρωτεύουσας και καταφύγιο για εκατοντάδες χιλιάδες Σουδανούς πρόσφυγες. Μέσω της ιστορίας της Σάλβα ο σκηνοθέτης αναδεικνύει τις αβυσσαλέες αντιθέσεις που διαπερνούν την αιγυπτιακή κοινωνία. Ως προς το ύφος οι νυχτερινές σεκάνς και ο χαμηλός θερμός φωτισμός στα εσωτερικά πλάνα δημιουργούν ατμόσφαιρα και δραματική ένταση. Ερμηνευτικά ο Φάρες Φάρες ξεχωρίζει λόγω πλοκής όμως δυνατές ερμηνείες δίνουν και η Μαρί Μάλεκ και ο Γιάσερ Αλί Μάχερ που υποδύεται τον θείο του Νορεντίν. Αν σε αυτά προστεθεί και η αξιόλογη μουσική επένδυση που επιμελείται ο Κρίστερ Λίντερ προκύπτει ένα σκηνοθετικά άρτιο αποτέλεσμα που θα ικανοποιήσει τους εραστές του είδους.

     Διδασκαλία: Παναγιώτης Δενδραμής, σκηνοθέτης, διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Κρήτης.

     Η παρακολούθηση του σεμιναρίου μπορεί να είναι είτε ζωντανή στο Στέκι της Δράσης (Πάρνηθος 21, Βριλήσσια), είτε διαδικτυακή μέσω της πλατφόρμας zoom:

Παρακολούθηση Σεμιναρίου Meeting ID: 854 2234 7324 Passcode: 947205